Η συστηματική αξιολόγηση της οικολογικής κατάστασης των Τύπων Οικοτόπων Κοινοτικού ενδιαφέροντος σε περιοχές που υπόκεινται σε καθεστώς ειδικής προστασίας, αποτελεί απαραίτητο εργαλείο τόσο για τα διαχειριστικά μέτρα που εφαρμόζονται όσο και σαν Εθνική υποχρέωση απέναντι στη Διεθνή Σύμβαση για τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές. Η διαφύλαξη της φυσικής κληρονομίας και η διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας αποτελούν δύο ύψιστης σημασίας προϋποθέσεις για την διατήρηση των ειδών αλλά και των οικοτόπων.
Για την αξιολόγηση των διαχειριστικών εργαλείων που εφαρμόζονται στο χώρο ευθύνης του Φορέα Διαχείρισης (ΦΔ) του Ε.Θ.Π.Ζ, το 2014-2015 πραγματοποιήθηκαν όλες οι απαραίτητες εργασίες – ενέργειες με κύριο σκοπό τη συγκέντρωση της απαραίτητης πληροφορίας αναφορικά με το Ε.Θ.Π.Ζ.
Τέσσερις είναι οι Τύποι Οικοτόπων Κοινοτικού ενδιαφέροντος που απαντώνται στη περιοχή μελέτης:
α) Τύπος Οικοτόπου 1110: Αμμοσύρσεις που καλύπτονται διαρκώς από θαλάσσιο νερό μικρού βάθους.
Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εποπτείας (2014), ο Κόλπος Λαγανά Ζακύνθου (GR2210002) είναι μια από τις 50 Ειδικές Ζώνες Διατήρησης στο ελληνικό δίκτυο Natura 2000 και με καλή αντιπροσώπευση από άποψη έκτασης.
β) Τύπος Οικοτόπου 1120: Εκτάσεις θαλάσσιας βλάστησης με Posidonia (Posidonion oceanicae).
Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εποπτείας (2014), ο Κόλπος Λαγανά Ζακύνθου (GR2210002), καθώς και οι δυτικές και βορειοανατολικές ακτές της Ζακύνθου (GR2210001), είναι δύο από τις 80 Ειδικές Ζώνες Διατήρησης.
γ) Τύπος Οικοτόπου 1170: Ύφαλοι, συμπεριλαμβάνει βραχώδη υποστρώματα που εκτείνονται κατά μήκος της ακτογραμμής στη μεσοπαραλιακή και υποπαραλιακή ζώνη, υποθαλάσσιους σχηματισμούς σκληρού υποστρώματος που προβάλλουν από τον πυθμένα στην υποπαραλιακή και περιπαραλιακά ή ζώνη, καθώς και βιογενή σκληρά υποστρώματα (EC 2013). Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εποπτείας (2014), ο Κόλπος Λαγανά Ζακύνθου με τις νησίδες Μαραθονήσι και Πελούζο (GR2210002), καθώς και οι δυτικές και βορειοανατολικές ακτές της Ζακύνθου (GR2210001), είναι δύο από τις 82 Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (η πρώτη με άριστη αντιπροσωπευτικότητα).
δ) Τύπος Οικοτόπου 8330: Θαλάσσια σπήλαια εξ ολοκλήρου ή κατά το ήμισυ κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Πρόκειται για σπήλαια υποθαλάσσια ή ημιβυθισμένα, τουλάχιστο κατά την παλίρροια (EC 2013). Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εποπτείας (2014), οι δυτικές και βορειοανατολικές ακτές της Ζακύνθου (GR2210001) είναι μία από τις 35 Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (με άριστη αντιπροσωπευτικότητα).
Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης έδειξαν ότι η οικολογική κατάσταση των Τύπων Οικοτόπων που εντοπίζονται μέσα στο χώρο ευθύνης του ΦΔ του Ε.Θ.Π.Ζ., στο σύνολό τους εμφανίζεται ως Ευνοϊκή. Εξαίρεση αποτελούν οι Τύποι Οικοτόπων 1170 και 8330 ο καθένας για διαφορετικούς λόγους:
-
Στην περίπτωση του Τύπου Οικοτόπου 1170, ο οποίος εξετάστηκε σε δέκα διαφορετικές περιοχές, η οικολογική του κατάσταση χαρακτηρίστηκε ως Ευνοϊκή μόνο σε δύο ενώ σε πέντε ως Ανεπαρκής και σε τρεις ως Κακή. Οι παράγοντες που βρέθηκε ότι επηρεάζουν σημαντικά την οικολογική κατάσταση του οικοτόπου 1170 φαίνεται να είναι η εισαγωγή των αλλόχθονων ειδών και η αλιεία. Ειδικά το αλλόχθονο είδος Siganus luridus το οποίο εισήλθε στη Μεσόγειο από την Ερυθρά Θάλασσα χαρακτηρίζεται ως μη επιλεκτικό φυτοφάγο (Stergiou, 1988), και αυτό πιθανώς έχει σαν αποτέλεσμα τη χαμηλή φυτοκάλυψη του τύπου Οικοτόπου 1170, το οποίο συνεπάγεται τη χαμηλότερη από την αναμενόμενη χλωριδική και πανιδική ποικιλότητα. Ωστόσο δε θα πρέπει να αποκλειστεί και η ενδεχόμενη αδυναμία του δείκτη να εξάγει ασφαλή συμπεράσματα για σκιόφιλες κοινότητες, όπως αυτές που παρατηρήθηκαν σε ρηχές περιοχές της Ζακύνθου, εξαιτίας των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της περιοχής.
-
Αναφορικά με τον Τύπο Οικοτόπου 8330, ο οποίος εξετάστηκε σε τέσσερα διαφορετικά σπήλαια, με δύο από τα οποία να χαρακτηρίζονται ως μέτριας οικολογικής κατάστασης και τα άλλα δύο ως χαμηλής. Αυτό πιθανώς οφείλεται στο γεγονός ότι ο δείκτης που εφαρμόστηκε για την αξιολόγηση των σπηλαίων αναπτύχθηκε πολύ πρόσφατα σε σπήλαια της Δυτικής Μεσογείου και ενδεχομένως θα πρέπει να προσαρμοστεί αναλόγως στις περισσότερο ολιγοτροφικές συνθήκες της Ανατολικής Μεσογείου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η καταγραφή πιέσεων σε 3 από τα σπήλαια, που σχετίζονται με την αυξημένη και μη ελεγχόμενη επισκεψιμότητα από τουριστικά σκάφη και δύτες (π.χ. σκουπίδια, φυσαλίδες). Επίσης προτείνεται να μελετηθεί στο μέλλον η παρουσία αλλόχθονων ειδών στον συγκεκριμένο τύπο οικοσυστήματος.
-
Σε τέσσερα διαφορετικά σημεία εξετάστηκε ο Τύπος Οικοτόπου 1110 στην περιοχή ευθύνης του ΦΔ του Ε.Θ.Π.Ζ. Ο οικότοπος αυτός, με βάση προηγούμενες μελέτες (Panayotidis et al. 2001) εμφανίζει μεγάλη ομοιογένεια και σχετικά μικρή βενθική βιοποικιλότητα. Με βάση τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τη μελέτη ο Τύπος Οικοτόπου 1110 φαίνεται να βρίσκεται σε Ευνοϊκή κατάσταση, και μόνο στη περιοχή του Λαγανά φαίνεται να δέχεται πιέσεις, πιθανώς από ανθρωπογενής δραστηριότητες. Το γεγονός πιθανότατα να οφείλεται στην αυξημένη τουριστική δραστηριότητα που υπάρχει στην περιοχή ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.
-
Σχετικά με τον Τύπο Οικοτόπου 1120 ο οποίος αποτελεί οικότοπο προτεραιότητας με βάση την κοινοτική οδηγία 92/43/ΕΟΚ στο σύνολο των περιπτώσεων με βάση τα αποτελέσματα η οικολογική του κατάσταση χαρακτηρίζεται ως Ευνοϊκή.
Για το χώρο ευθύνης του ΦΔ του Ε.Θ.Π.Ζ. καταγράφηκαν όλες οι πιέσεις έτσι όπως αυτές προέκυψαν από τις επιτόπιες παρατηρήσεις, τη βιβλιογραφία και από την επαφή με το ΦΔ. Οι πιέσεις / απειλές που τελικώς συγκεντρώθηκαν είναι δυνατόν να χωριστούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες με σκοπό την καλύτερη αντιμετώπιση και την ορθότερη λήψη διαχειριστικών μέτρων. Η μία κατηγορία περιλαμβάνει τις πιέσεις / απειλές που οφείλονται στην εισαγωγή αλλόχθονων οργανισμών και η δεύτερη κατηγορία που περιλαμβάνει απειλές που οφείλονται άμεσα ανθρωπογενείς παρεμβάσεις.
-
Η εισαγωγή αλλόχθονων ειδών, όπως έχει αποδειχθεί και στο παρελθόν μπορεί να έχει καταστρεπτικές συνέπιες για τα οικοσυστήματα. Η αντιμετώπιση τέτοιων πιέσεων / απειλών είναι εξαιρετικά δύσκολη και συνιστά την συμμετοχή πολλών διαφορετικών φορέων τόσο σε εθνικό όσο και διακρατικό επίπεδο.
-
Οι άμεσες ανθρωπογενής παρεμβάσεις είναι δυνατόν να περιοριστούν μόνο μέσα από τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Ειδικά για τους οικότοπους 1110 και 1120 μόνο για τις δειγματοληπτικές περιοχές που βρίσκονται κοντά στις παράκτιες περιοχές του Λαγανά – Άγιου Σώστη οι οποίες δέχονται μεγάλη τουριστική πίεση, βρέθηκε ότι η οικολογική τους κατάσταση χαρακτηρίζεται ως ανεπαρκής. Αν συνυπολογιστεί ότι ο Τύπος Οικοτόπου 1120 αποτελεί οικότοπο προτεραιότητας και ότι ο Τύπος Οικοτόπου 1110 είναι εξαιρετικά σημαντικός για τη θαλάσσια χελώνα, γίνεται άμεσα αντιληπτή η ανάγκη για την ορθολογική διαχείριση των συγκεκριμένων περιοχών.
Με βάση τα παραπάνω οι ενέργειες του Φορέα Διαχείρισης περιλαμβάνουν:
-
Τη δημιουργία μόνιμου προγράμματος παρακολούθησης από το εκπαιδευμένο προσωπικό του, με τα δειγματοληπτικά πρωτόκολλα, όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί, με σκοπό τη δημιουργία χρονοσειρών, έτσι ώστε τα αποτελέσματα από διαφορετικές χρονικές περιόδους να είναι άμεσα συγκρίσιμα.
-
Το δεύτερο έχει να κάνει με την άμεση συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων και κοινωνικών ομάδων, με σκοπό τη δημιουργία ενός διαχειριστικού σχεδίου το οποίο να προστατεύει τους θαλάσσιους Τύπους Οικοτόπων αλλά παράλληλα θα διασφαλίζει τα συμφέροντα της τοπικής κοινωνίας.
Η πολυπλοκότητα τόσο των οικοσυστημάτων όσο και της διαχείρισης αυτών καθιστούν την ολιστική προσέγγιση ως ένα απαραίτητο εργαλείο που έχει σκοπό τη βιώσιμη ανάπτυξη στην περιοχή μελέτης.
